Kültür ve Turizm Bakanlığı, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, Avrupa Birliği Kurulu Türkiye Delegasyonu iştirakinde Gaziantep’te kurulan Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü arkeoloji alanında ihtisaslaşmış Türkiye ve Avrupa’dan 430 kültür, sanat ve bilim insanı katkısıyla bilimsel çalışmalar ve ilmi nitelikli kapsamlı yayın faaliyetleri yürütüyor.
Türk Arkeolojisi ve Kültürel Miras Enstitüsü Kadro Başkanı ve Akdeniz Üniversitesi Klasik Arkeoloji Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nevzat Çevik, Enstitü’nün hedefini “Türk arkeolojisini ve kültürel miras çalışmalarını çağa uygun formda yenileyip geliştirecek daha kâfi bir yapılanmayla geleceğe arkeoloji ve kültür bilimine hizmet edecek ulusal bir kurum bırakmak” olarak tanımlıyor.
Cumhuriyetin 100. yılına armağan olarak Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü tarafından hazırlanan yayınlarla bilim dünyasına katkı sunmak amaçlanıyor. Bu bağlamda arkeoloji ve tarih alanında toplumun her kısmından meraklı okura, nitelikli eserler aracılığıyla ulaşmak gayesiyle Türkçeye çevrilen kitaplar ve telif yapıtlarla 27 kitaptan oluşan bir seri okuyucuyla buluştu.
İLK ARKEOLOJİK ÇALIŞMALAR
Türk arkeolojisi ve müzeciliğinin kurucusu Osman Hamdi Bey’in Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nin heykel kısmı hocası Osgan Efendi ile birlikte 1883’de Fransızca yayınladıkları Nemrut Dağı Tümülüsü başlıklı eser, Arkeoloji Enstitü tarafından birinci kere Türkçe olarak basıldı. Murat Erşen’in çevirdiği kitapta Osman Hamdi Beyefendi ile Osgan Efendi’nin katıldığı Nemrut Dağı’nda 1882-1883’de yapılan hafriyat çalışmaları evrak, plan, yazıt ve fotoğraflar eşliğinde ele alınıyor.
Osman Hamdi Bey’in Sidon Kral Mezarı Kazısı’na dair kaleme aldığı rapor da Murat Erşen tarafından birinci kere Türkçeye çevrilerek Türk Arkeolojisi ve Kültürel Miras Enstitüsü’nden çıkan eserler ortasında yer aldı. 1887’de Lübnan’ın Sayda kentinde gerçekleştirilen Sidon kazılarında Müze-i Hümayun müdürü Osman Hamdi Beyefendi vazife almış ve kazılarla çıkarılan ortalarında İskender Lahdi, Ağlayan Bayan Lahdi, Likya Lahdi ve Tabnit Lahdi üzere kral mezarlarına ilişkin 11 lahit İstanbul’a getirilmiştir.
Anadolu’yu karış karış gezerek Türk mimari yapıtlarını Batı’da tanıtan Fransız mimar ve sanat tarihçisi Albert-Louis Gabriel’in (1883-1972) Türk sanat tarihi açısından eşsiz bir kıymete sahip 1934’de Paris’te basılan Anadolu’daki Türk Anıtları isimli iki ciltlik yapıtı de Arkeoloji Enstitü’nün Türkçeye kazandırdığı eserler ortasında dikkat çekiyor. Anadolu coğrafyasının kalbine Albert-Louis Gabriel tarafından yapılmış bu sanat tarihi seyahati Nuri Fudayl Kıcıroğlu ve Işıtan Tual Şekercigil tarafından çevrilerek Prof. Dr. Şükrü Karatepe’nin editörlüğünde yayınlandı.
DİKKAT CAZİBELİ ESERLER
Atatürk’ün şahsen Türk Tarih Kongresi’ne çağırdığı Avusturyalı ünlü sanat tarihçisi Josef Strzygowski’nin (1862-1941) kaleme aldığı ve 1903’de yayımlanan Küçük Asya: Sanat Tarihinin Bakir Toprakları başlıklı kitap Emre Güler tarafından birinci kere Türkçeye kazandırılarak Arkeoloji Enstitüsü’nün yayın serisinde yer aldı.
Richard Ettinghausen, Oleg Grabar ve Marilyn Jenkins-Madina’nın kaleme aldıkları 1987’de İngilizce olarak basılan İslam Sanatı ve Mimarisi (650-1250) kitabı İsmail Hakkı Yılmaz’ın çevirisiyle Arkeoloji Enstitüsü’nden çıktı. Kitap İslâm’ın ilhamında şekillenen sanatsal ve mimarî estetiğin yüzyıllar ve coğrafyalar içerisindeki seyrini husus ediniyor.
18. yüzyılın ortalarına kadar uzanan Osmanlı arkeolojisinin hikayesini ve Batı arkeolojisiyle olan münasebetlerini tüm taraflarıyla inceleyen Osmanlı İmparatorluğunda Arkeolojinin Hikayesi 1753-1914 isimli çalışma Zainab Bahrani, Zeynep Çelik ve Edhem Eldem’in editörlüğünde hususun uzmanı olan bilim insanlarının makalelerinden oluşuyor.
Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü’nde geçtiğimiz günlerde açılan Tarih Size Bakıyor- Orta Güler Fotoğraflarında Arkeoloji Sergisi’nden hareketle fotoğraf tarihçisi ve standın küratörü Engin Özendes’in yayına hazırladığı Tarih Size Bakıyor: Orta Güler Fotoğraflarında Arkeoloji başlıklı eser ise Orta Güler’in arkeolojiye ilgisi ve arkeoloji fotoğrafçılığını ele alıyor.
Anadolu arkeolojisi üzerine çocuklar için Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü tarafından Arkeoloji Macerası isimli bir kitap da yayınladı. Doğan Hızlan’ın sunumuyla Senem Kale ile Gökçe Akgül’ün kaleme aldığı çocuk kitabı Türkçe ve İngilizce olarak iki lisanda hazırlandı.
Türk Arkeolojisi ve Kültürel Miras Enstitüsü Anadolu arkeolojisi, tarihi ve kültürel mirasa dair yayınladığı kitapların yanı sıra Anadolu ve etrafındaki kültürlerin belgelenmesi, incelenmesi, korunması ve birbirleriyle münasebetlerinin anlaşılması doğrultusunda bilimsel bilgiyi yaymak ve akademik tartışma ortamı yaratmak emeliyle Doç. Dr. Rânâ Özbal’ın editörlüğünde Türkçe ve İngilizce hazırlanan memleketler arası hakemli mecmuanın birinci sayısı da 2021’de yayınlamıştı.